Dự án “Hỗ trợ hệ sinh thái các Doanh nghiệp tạo tác động xã hội tại Việt Nam ứng phó với Covid-19” (gọi tắt là Dự án ISEE-Covid) được tiến hành trên cơ sở hợp tác giữa Công ty Tư vấn Hội nhập và Phát triển và Viện Phát triển Bền vững Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Trong đó, Viện Phát triển Bền vững Trường Đại học Kinh tế Quốc dânlà đơn vị chủ trì triển khai dự án. Dự án được triển khai bởi Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), Cục Phát triển Doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT), với sự tài trợ của Bộ các vấn đề toàn cầu Canada (GAC).

Mục tiêu của dự án là tăng cường sức chống chịu của các Doanh nghiệp tạo tác động xã hội (SIB) tại Việt Nam và góp phần giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực của đại dịch Covid-19 tới các nhóm yếu thế, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em gái. Để thực hiện thành công dự án này, một nghiên cứu tìm hiểu về SIB, hiểu rõ hệ sinh thái SIB, cũng như những chính sách và thực hiện chính sách hỗ trợ SIB ở Việt Nam nhằm cung cấp những dữ liệu đầu vào làm cơ sở cho việc xây dựng những hoạt động triển khai và đánh giá dự án, coi đây là một yêu cầu cấp thiết đặt ra và có giá trị thực tiễn nhằm thúc đẩy phát triển SIB ở Việt Nam

Đối tượng nghiên cứu trong báo cáo này là SIB và hệ sinh thái SIB. Cụ thể, nghiên cứu tập trung vào các đặc điểm của chủ SIB, đặc điểm, kết quả hoạt động, liên kết của SIB với trung gian hỗ trợ, những khó khăn, chính sách và thực hiện chính sách hỗ trợ cho các SIB. Liên quan tới hệ sinh thái SIB, báo cáo tập trung nghiên cứu các bộ phận cấu thành (các bên liên quan SIB) và hoạt động của các bên liên quan tới hỗ trợ SIB.

Nội dung báo cáo được thực hiện trong phạm vi là các SIB có cơ sở dữ liệu (cơ sở dữ liệu) tại UNDP và các đối tác của UNDP. Trong đó SIB được giới hạn theo cách định nghĩa của Dự án là các doanh nghiệp sử dụng, cung cấp dịch vụ hoặc phục vụ người nghèo và các nhóm yếu thế, bao gồm: các Doanh nghiệp xã hội đăng ký theo luật, doanh nghiệp và hợp tác xã làm việc với nhóm người yếu thế (như doanh nghiệp do phụ nữ làm chủ hoặc sử dụng nhiều lao động nữ, doanh nghiệp của và/hoặc sử dụng người khuyết tật, đồng bào dân tộc thiểu số, cộng đồng người đồng tính luyến ái, chuyển giới, song tính luyến ái; doanh nghiệp khởi nghiệp và doanh nghiệp lớn tạo tác động xã hội. (ii) Phạm vi không gian của nghiên cứu bao trùm trên phạm vi của cả nước, dựa theo sự sẵn có của cơ sở dữ liệu.

Các kết quả cụ thể của nghiên cứu gồm: Nghiên cứu tập trung tìm hiểu về SIB và hệ sinh thái SIB trong bối cảnh Việt Nam thông qua thực hiện khảo sát và phỏng vấn SIB, phỏng vấn tổ chức trung gian và Cơ quan quản lý nhà nước liên quan tới SIB. Những phát hiện chính của nghiên cứu bao gồm: Thứ nhất, chưa có một cách hiểu thống nhất hoặc quy định chính thức về SIB trong bối cảnh Việt Nam; Thứ hai, chủ sở hữu hoặc người quản lý SIB có trình độ giáo dục cao nhưng kiến thức chuyên môn về kinh doanh còn hạn chế, nhất là các SIB mới hoạt động; Thứ ba, SIB do phụ nữ làm chủ có quy mô nhỏ hơn, ít tổn thương trong Covid-19 hơn và có đóng góp cho mục tiêu xã hội và phát triển bền vững hơn; Thứ tư, SIB chủ yếu là các doanh nghiệp có quy mô siêu nhỏ, hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực nông nghiệp và dịch vụ; Thứ năm, SIB có khả năng chống chịu tốt với các cú sốc từ bên ngoài như đại dịch Covid-19 và tạo thu nhập tương đối ổn định cho người lao động; Thứ sáu, SIB gặp nhiều khó khăn trong kinh doanh và khó khăn có sự thay đổi theo chu kỳ phát triển; Thứ bẩy, hệ sinh thái SIB bao gồm nhiều Cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức trung gian nhưng sự phối hợp giữa các đơn vị trong hệ sinh thái chưa chặt chẽ; Thứ tám, các trung gian hỗ trợ SIB khá đa dạng nhưng kết quả hỗ trợ thực tế thì chưa cao; Thứ chín, chính sách hỗ trợ SIB hiện phân tán gây khó khăn cho việc xác định và thực hiện hỗ trợ.

Dựa trên kết quả của nghiên cứu với mong muốn Xây dựng và phát triển hệ sinh thái SIB đồng nghĩa với thúc đẩy nâng cao năng lực cho các tác nhân cấu thành và hệ thống chính sách của hệ sinh thái. Các khuyến nghị được nhóm nghiên cứu sắp xếp theo từng nhóm tác nhân trong hệ sinh thái SIB.

Nâng cao năng lực cho SIB: SIB là hạt nhân của hệ sinh thái và sự phát triển của SIB là mục tiêu của hệ sinh thái SIB. Nâng cao năng lực của SIB chính là xây dựng nền tảng/lõi của hệ sinh thái. Từ kết quả nghiên cứu, nâng cao năng lực của SIB nên hướng tới một số nội dung:

Thứ nhất, nâng cao địa vị pháp lý và xã hội của SIB; Thứ hai, hỗ trợ tăng cường tiếp cận vốn của SIB; Thứ ba, xây dựng chương trình đào tạo mới, phù hợp với điều kiện của các SIB; Thứ tư, xây dựng trung tâm tự cung ứng dịch vụ hỗ trợ ảo của cộng đồng SIB để nâng cao năng lực SIB;Thứ năm, chủ động tích cực tham gia các mạng lưới, diễn đàn và các chương trình giảm nghèo, hỗ trợ nhóm yếu thế của Chính phủ và các tổ chức phát triển khác.

Đối với trung gian hỗ trợ SIB: Hỗ trợ các tổ chức trung gian nên tập trung vào các gợi ý dưới đây: (i) Tăng cường hợp tác và hỗ trợ của khu vực tư nhân với SIB; (ii) Xây dựng một đầu mối chung cho SIB; (iii) Phát huy vai trò cầu nối và tăng cường sự hợp tác chéo giữa Cơ quan quản lý nhà nước và SIB trong hệ sinh thái SIB, (iv) Tăng cường sự kết nối và tương tác giữa bản thân các tổ chức trung gian.; (v) Các trung gian hỗ trợ hoặc đơn vị nghiên cứu độc lập cần tiến hành nghiên cứu đánh giá nhu cầu hỗ trợ SIB.

Cơ quan quản lý Nhà nước liên quan SIB

Thứ nhất, Nhà nước cần đẩy nhanh quá trình thay đổi triết lý hỗ trợ SIB phát triển.

Thứ hai, Nhà nước cần củng cố việc phân định vai trò, chức năng và trách nhiệm giải trình từ Cơ quan quản lý nhà nước trung ương đến địa phương.

Thứ ba, xây dựng năng lực quản lý và thực thi chính sách đối với SIB ở cả cấp trung ương và địa phương..

Báo cáo được thực hiện nhằm cung cấp những thông tin ban đầu về các doanh nghiệp tạo tác động xã hội (SIB), hệ sinh thái SIB, những chính sách và tình hình thực hiện chính sách hỗ trợ các SIB ở Việt Nam. Những dữ liệu này cung cấp dẫn chứng cho việc xây dựng các hoạt động dự án và làm cơ sở cho việc đánh giá thực hiện Dự án “Hỗ trợ hệ sinh thái các Doanh nghiệp tạo tác động xã hội tại Việt Nam ứng phó với Covid-19”.

Bài và ảnh: Viện PTBV